XEBERVER.AZ

Azərbaycan ədəbiyyatının müasirləri arasında Elçin Əfəndiyev özünəməxsus üslubu və dərin fəlsəfi düşüncə tərzi ilə seçilən yazıçılardan biridir. Lakin onun yaradıcılığı yalnız nəsr və dramaturgiya ilə məhdudlaşmır – Elçin eyni zamanda Azərbaycan kinosunun ssenari müəllifi kimi də maraqlı bir mərhələ yaşayıb. Onun kino ilə olan yaradıcılıq əlaqəsi daha dərindən təhlil olunmağa, yeni baxış bucaqları ilə yenidən dəyərləndirilməyə ehtiyac duyur.

Kino üçün yazan yazıçı yoxsa yazı üçün kino çəkən rejissorlar?

Ədəbiyyatla yanaşı kinoya da töhfə verən bir çox yazıçı olmuşdur. Amma Elçin Əfəndiyevin fərqli cəhəti ondan ibarətdir ki, o, kinoya ssenari yazarkən sadəcə süjet təqdim etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda ekran dilini, vizual ifadə imkanlarını da nəzərə alır. Elçinin ssenariləri rejissorlara “hazır vizual tablo” təqdim edir: onun təsvirləri yalnız sözlə deyil, sanki kadra salınmış mənzərələr kimi təqdim olunur.

Onun “İtkin gəlin”, “Sübhün səfiri”, “Təhminə” kimi filmlər üçün yazdığı ssenarilərdə psixoloji gərginlik, simvolik obrazlar və poetik dil kino sənətinin imkanlarını ədəbiyyatın dərin qatları ilə qovuşdurur. Elçin bəzən dialoqlar vasitəsilə, bəzənsə susqun səhnələrlə tamaşaçıya deyilməyənləri çatdırır.

Kamera arxasında yazıçının qəlbi

Elçin Əfəndiyevin ssenari fəaliyyətində ən mühüm nüans onun müəllif düşüncəsinin film boyu görünməsidir. Hər bir ssenaridə onun ədəbi intonasiyası duyulur: qısa, lakin çoxqatlı cümlələr, sükutun özü qədər danışan səhnələr və mücərrəd məqamlara işarə edən monoloqlar.

Məsələn, “Təhminə” filmindəki səssiz səhnələrdə Elçinin bədii dili hələ də eşidilir. Burada yalnız Təhminənin səsi deyil, yazıçının öz daxili monoloqu da kadrlara hopur. Elçin obrazı yazarkən onun psixologiyasını, keçmişini, cəmiyyətlə ziddiyyətini, zamanla toqquşmasını nəzərə alır. Kino isə bu nüansları işıq, musiqi və ritm vasitəsilə təqdim etməyə çalışır.

Elçinin fərqli yanaşması ondan ibarətdir ki, o, ssenaridə qəhrəmanı yalnız hadisələrin daşıyıcısı deyil, zamanın və məkanın fəlsəfi daşıyıcısı kimi təqdim edir. Beləliklə, yazıçının bədii mətnləri ekran qarşısında təkcə tamaşa deyil, düşüncə hadisəsinə çevrilir.

Rejissorlarla münasibət: Dialoq yoxsa monoloq?

Elçin Əfəndiyevin ssenarilərini ekranlaşdıran rejissorlarla münasibəti daim peşəkar zəmin üzərində qurulsa da, bəzi məqamlar göstərir ki, onun ideyaları rejissorların vizyonuna həmişə uyğun gəlməyib. “Sübhün səfiri” filmində rejissorla yazıçı arasında sənət baxış fərqləri açıq şəkildə sezilir. Ssenaridəki fəlsəfi çalarlar bəzi səhnələrdə vizual olaraq sadələşdirilmişdir. Elçin ssenariləri ilə sadəcə hadisə xronikası yaratmır, o, insani duyğuların və ictimai dilemmanın dərin təhlilini aparır. Bu isə hər rejissorun çəkə biləcəyi yük deyil.

Bəzi tənqidçilər yazıçının kino dilinə tam uyğunlaşmadığını iddia etsələr də, əksər hallarda bu, rejissorun Elçinin niyyətini tam qavramamasından irəli gəlmişdir. Elçin kinoda yazar mövqeyini qorumagilə fərqlənir. Onun üçün əsas olan – hekayənin “nə”sindən çox, “necə”sidir.

Qadın obrazlarının kino dili

Əfəndiyevin kino ssenarilərində qadın obrazları xüsusilə maraqlıdır. Onun qadın qəhrəmanları ənənəvi stereotipləri dağıdır. Təhminə, Əsli, Səbirə kimi obrazlar güclü, hissiyyatlı, öz daxili dünyası olan, həm sevən, həm mübarizə aparan qadınlardır. Kino bu obrazları vizual olaraq təqdim edərkən onların emosional kompleksliyi, daxili sarsıntıları Elçin dili ilə tam oturuşur.

Əfəndiyevin qadın qəhrəmanları sadəcə sevgi münasibətinin iştirakçısı deyil, həm də ictimai və fəlsəfi proseslərin daşıyıcısıdır. Onlar ətraf aləmi dərk etmək və ona təsir etmək gücünə malikdirlər. Məhz bu obrazlar sayəsində Elçin ssenariləri Azərbaycan kinosunda qadının təqdimatında yeni mərhələ yaratdı.

Kino Elçin üçün nə idi?

Elçin Əfəndiyev üçün kino – sadəcə tamaşaçının qarşısına çıxan film yox, onun fikirlərinin, fəlsəfəsinin, bədii duyumunun yeni təzahür forması idi. O, bədii mətni kinoya çevirməklə onun imkanlarını genişləndirir, sözün səsinin işığa və hərəkətə çevrilməsini izləyirdi. Elçin kinematoqrafiyada süjetin deyil, atmosferin və ruhun daşıyıcısı olmağı bacarırdı. O, yazıçının ekranda var ola biləcəyini sübut etdi.

Elçin Əfəndiyev təkcə ədəbiyyatın deyil, həm də milli kinematoqrafiyanın dəyərli simalarından biridir. Onun ssenariləri yalnız film materialı deyil, müstəqil ədəbi dəyərlər kimi də yaşamaqdadır. Azərbaycan kino tarixi onun bu cəbhədəki xidmətlərini hələ tam olaraq dəyərləndirməyib. Amma bir həqiqət danılmazdır: Elçin kinoya ədəbiyyatın qəlbini gətirdi, ekranı isə ədəbiyyat qədər dərin və hissli etdi.

Allah rəhmət eləsin.

Raifə Səfərova

Sənətşünas

 

Yenifikir.media

📧 info@yenifikir.media
📞 +994 55 977 79 81 (WhatsApp)