XEBERVER.AZ

18 avqust 2025-ci il tarixində Vaşinqtonda baş tutan görüş Ukrayna müharibəsində diplomatik cəbhədə uzun müddətdir gözlənilən bir dönüş nöqtəsi kimi təqdim olundu. Görüşdə iştirak edən əsas aktorlar — ABŞ prezidenti Donald Trump, Ukrayna prezidenti Volodymyr Zelensky və bir sıra nüfuzlu Avropa liderləri (Böyük Britaniyanın baş naziri Keir Starmer, Almaniyanın Xristian Demokrat Partiyasının lideri Friedrich Merz, İtaliyanın baş naziri Giorgia Meloni və Fransa prezidenti Emmanuel Macron) beynəlxalq siyasətdə həm simvolik, həm də real səviyyədə ciddi siqnallar verdilər.

Bu görüş istər tərkibi, istərsə də təyin olunduğu zaman baxımından mühüm məna daşıyırdı. Bir tərəfdə sülh üçün danışıqlar axtaran, lakin Rusiya təzyiqləri qarşısında geosiyasi dəstəyə ehtiyac duyan Ukrayna vardı; digər tərəfdə isə ABŞ-ın beynəlxalq münasibətlərdəki rolunu yenidən bərpa etməyə çalışan və siyasi imicini "barışdırıcı lider" obrazı ilə yenidən qurmaq istəyən Donald Trump Avropa liderləri isə həm Rusiya təhlükəsinə qarşı ortaq cavab axtarır, həm də ABŞ-ın təşəbbüskarlığı qarşısında öz diplomatik çəkilərini qorumağa çalışırdılar.

Hadisənin baş verdiyi yer (Vaşinqton) diplomatik simvolizm baxımından da diqqət çəkicidir. Ukrayna liderinin Qərbə yönəlik diplomatik səfərlərinin pik nöqtəsi olan bu görüş, Trump-ın "böyük sülh planı"nın ilkin təqdimatı kimi də şərh olunur. Lakin bu planın konkret konturları hələ də qaranlıq qalır və tərəflər arasında ziddiyyətli mövqelərin varlığı danışıqların gələcək uğuruna dair suallar doğurur.

Görüş öncəsi və sonrası beynəlxalq mediada böyük maraqla izlənildi. The Guardian bu görüşü “Avropanın və Ukraynanın Trump-a etimad testindən keçməsi” kimi təqdim edərkən, The Times onu “Trump-ın sülh diplomatiyasına ilk ciddi cəhdi” adlandırdı. Eyni zamanda AP News qeyd edirdi ki, bu görüş “Zelensky üçün həm imic, həm də mövqe baxımından diplomatik reabilitasiya cəhdi idi”.

Bütün bunlar fonunda əsas sual ortaya çıxır: Vaşinqton görüşü doğrudanmı diplomatiyanın dönüş nöqtəsidir, yoxsa siyasi görüntü naminə yaradılmış müvəqqəti teatrdır? 

Trump-ın diplomatik dönüşü və ton dəyişikliyi

Donald Trump üçün 2025-ci ilin avqustunda keçirilən Vaşinqton görüşü, onun siyasi imicini yenidən formalaşdırmaq baxımından əhəmiyyətli bir mərhələ oldu. Bu tədbir, onun beynəlxalq diplomatiyaya yanaşmasında mühüm üslub dəyişikliyi ilə müşahidə edildi. Hərçənd ki, bəzi siyasi təhlilçilər bunu yalnız taktiki manevr kimi qiymətləndirsə də, diplomatik ritorikadakı dəyişikliklər və görüşün formatı müəyyən yeni elementləri önə çıxardı.

Donald Trump ilk prezidentliyi dövründə NATO-ya qarşı tənqidi yanaşmaları, ABŞ-ın qlobal öhdəliklərdən çəkilməsi siyasəti və Rusiya prezidenti Vladimir Putin ilə isti münasibətləri ilə tanınırdı. Ukrayna müharibəsinin ilk illərində o, Zelensky hökumətini dolayısı ilə zəiflikdə günahlandırmış, yardım məsələsində tərəddüdlü çıxışlar etmişdi. Lakin Vaşinqton görüşündəki çıxışları və ritorikası sanki fərqli bir lider obrazı sərgilədi.

AP News qeyd edir ki, görüş zamanı Trump Zelenski ilə “dostcasına” danışaraq onu “öz ölkəsi üçün qəhrəmanlıqla savaşan lider” kimi təqdim etdi. Bu ifadə, onun əvvəlki skeptik və bəzən istehzalı mövqeyindən tamamilə uzaq idi. The Guardian yazır ki, Trump ilk dəfə olaraq Ukraynaya yönəlik “təhlükəsizlik zəmanətlərinə açıq” olduğunu bildirdi — bu isə əvvəlki “ən azından şübhəli” mövqeyi ilə müqayisədə irəliləyiş sayılır.

Görüşdə Trump-ın danışıq tərzi də diqqətdən yayınmadı. The Times və The Australian kimi media orqanları onun bu dəfə aqressiv və sensasion çıxışlardan çəkinərək, daha yumşaq, hətta barışdırıcı ritorikaya üstünlük verdiyini qeyd etdi. Bu ton dəyişimi yalnız Zelenski ilə münasibətlərə deyil, həm də Avropa liderləri ilə münasibətə də sirayət etmişdi.

Özəlliklə Keir Starmer, Emmanuel Macron və Giorgia Meloni ilə keçirilən birgə müzakirələrdə Trump emosional ritorikadan uzaq durmağa çalışdı və danışıqları “konstruktiv” adlandırdı. The Sun qeyd edir ki, bu yeni ritorika onun “gələcəkdə liderlik üçün məsuliyyətli tərəfdaş” kimi görünmək istədiyini göstərir.

Lakin bu diplomatik yumşalma hər kəs tərəfindən səmimi qəbul edilmədi. The Guardian analizində qeyd edir ki, Trump-ın təhlükəsizlik zəmanətləri ilə bağlı “açıq olduğunu” deməsi, əslində hələ də konkret detalların olmadığı, daha çox “mövqelərin sınandığı” bir mərhələni əks etdirir. Yəni real siyasət dəyişməsə də, üslub dəyişmişdi.

Bu kontekstdə bəzi müşahidəçilər Trump-ın yeni tonunu taktiki addım kimi qiymətləndirirlər — seçki kampaniyasında daha “mərkəzçi və məsuliyyətli” imic formalaşdırmaq cəhdi. Lakin digər təhlilçilər bunun ABŞ-Avropa münasibətlərindəki tarazlığı yenidən qurmaq, həm də Rusiya ilə gələcək danışıqlarda vasitəçi rolunu öz üzərinə götürmək niyyəti ilə bağlı ola biləcəyini düşünür.

Təhlükəsizlik zəmanətləri: NATO-suz NATO?

Vaşinqtonda keçirilən görüşün ən həssas və eyni zamanda strateji gündəm mövzularından biri Ukraynaya verilə biləcək təhlükəsizlik zəmanətləri ilə bağlı idi. Donald Trump-ın prezidentliyi dövründə NATO-ya olan soyuq münasibəti və Avropa təhlükəsizlik arxitekturasına olan şübhəli yanaşması fonunda bu məsələ həm tərəflər, həm də beynəlxalq ictimaiyyət üçün xüsusi maraq doğurdu. Görüş zamanı verilən mesajlar isə bu mövzuda açıq və qəti deyil, daha çox “yoxlanılan sular” xarakteri daşıyırdı.

Zelenski və Avropa liderləri üçün təhlükəsizlik zəmanəti sadəcə gələcək hücumların qarşısının alınmasına yönəlmiş siğorta deyil – bu, Ukraynanın suverenliyi və beynəlxalq hüquqi tanınmasının bərpası üçün əsas qarant mexanizmi sayılır. Lakin bu zəmanətin NATO formatında təqdim olunması siyasi cəhətdən həm Rusiya, həm də ABŞ daxilindəki bəzi qüvvələr üçün “qırmızı xətt” olaraq qalır.

Trump-un görüş zamanı “NATO-suz NATO” modeli ifadə olunmasa da, onun ritorikasından belə aydın olurdu ki, o, Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanətləri verilməsi fikrinə açıqdır – lakin NATO üzvlüyü olmadan. AP News bu kontekstdə qeyd edir ki, Trump “Ukraynanın təhlükəsizliyinə dair yeni mexanizmlər” üzərində düşünməyə hazır olduğunu bildirib.

Fransa prezidenti Emmanuel Macron və Böyük Britaniya baş naziri Keir Starmer kimi Avropa liderləri, Ukraynanın gələcəkdə təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün formal və hüquqi əsaslı mexanizmlər tələb edirlər. The Guardian yazır ki, Avropa tərəfi bu zəmanətlərin sadəcə siyasi bəyanatlarla məhdudlaşmamasında israrlıdır və Trump-ın bu məsələdə qeyri-müəyyən ifadələri onları narahat edir.

Digər tərəfdən, The Times-ın məlumatına görə, Zelenski və Trump arasında bu məsələ ilə bağlı “prinsipial razılaşma” əldə olunub, lakin detallar və mexanizmlər növbəti mərhələdə müəyyən ediləcək. Bu isə o deməkdir ki, hələlik ortada hüquqi cəhətdən bağlayıcı və NATO-ya alternativ sayılacaq bir çərçivə yoxdur.

Zelenski görüşdə Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı açıq bəyanat verməsə də, onun bu istiqamətdəki əvvəlki tələbləri hər kəsə bəllidir. Lakin bu görüş zamanı nə Trump, nə də Avropa liderləri Ukraynanın NATO-ya tamhüquqlu üzv olmasını gündəmə gətirmədilər. Bu isə bir növ “dəstəksiz dəstək” dilemması yaratdı – Ukraynanın yanında olmaq istəyi var, amma bu istək onu formal alyansa cəlb etməyə hələ hazır deyil.

The Australian bu kontekstdə qeyd edir ki, Trump üçün əsas məqsəd “sülhə gedən yolu tapmaqdır”, lakin bu yolda NATO-nun genişlənməsi kimi Rusiya üçün qıcıq doğuracaq addımlardan qaçmağa çalışır.

Əhəmiyyətli məqam odur ki, Ukrayna daha əvvəl – 1994-cü ildə Budapeşt Memorandumu çərçivəsində nüvə arsenalından imtina edərək təhlükəsizlik zəmanətləri almışdı. Lakin bu zəmanətlər Rusiya tərəfindən pozuldu və Qərb ölkələri buna real hərbi reaksiya vermədi. Məhz buna görə Zelenski bu dəfə “kağız üzərində qalan zəmanətlərə” deyil, praktik və hüquqi təsiri olan mexanizmlərə ehtiyac duyduğunu bildirir.

Bu baxımdan, Trump-un verdiyi ümumi və qeyri-müəyyən vədlər Ukrayna üçün “təkrarlanan Budapeşt ssenarisi” riski daşıyır.

Sülh müqaviləsi ideyası: Atəşkəs və ya torpaq güzəşti?

Vaşinqton görüşünün əsas mövzulardan biri, bəlkə də ən mübahisəlisi Ukrayna–Rusiya müharibəsinə dair sülh müqaviləsinin konturları idi. Donald Trump-ın “dərhal sülh” tezisi, Volodimir Zelenski və Avropa liderlərinin “ədalətli və beynəlxalq hüquqa əsaslanan həll” tələbləri ilə qarşılaşdı. Bu qarşılaşma sülh anlayışının tərəflər arasında necə fərqli mənalandırıldığını və bu fərqin gələcək diplomatik danışıqları nə dərəcədə çətinləşdirəcəyini göstərdi.

Donald Trump görüş zamanı münaqişənin sürətlə bitməsi üçün “qəti addımlar” atılmalı olduğunu vurğuladı. Onun fikrincə, müharibənin uzanması ABŞ və Avropa üçün strateji yükə çevrilib və hər iki tərəfin “mövcud vəziyyəti olduğu kimi qəbul edib” danışıqlara başlaması vacibdir. AP News və The Guardianın yazdığına görə, Trump sülh müqaviləsinin atəşkəsə ön şərt qoyulmadan dərhal müzakirəyə çıxarılmasını təklif edib.

Bu yanaşma, zahirən “praqmatik” görünə bilər, lakin siyasi və hüquqi reallıqda bu, Ukraynanın ərazilərinin bir hissəsinin faktiki işğal statusunu qəbul etməsi mənasına gəlir. Trump bu məsələ ilə bağlı açıq şəkildə danışmasa da, münaqişənin “mövcud reallıqlar əsasında həll olunmasının” vacibliyini vurğulayıb. The Times yazır ki, bu ritorika Zelensky tərəfindən açıq şəkildə rədd edilib.

Zelenski, Starmer və Macron kimi liderlər isə sülh prosesinin yalnız tam atəşkəs rejimindən sonra və Rusiya qoşunlarının Ukrayna ərazisindən çıxarılması fonunda başlana biləcəyini bildiriblər. The Guardian Zelenskinin bu görüşdə torpaq güzəştlərinə dair istənilən təklifi rədd etdiyini və “Ukraynanın ərazi bütövlüyünün danışıqlar mövzusu olmadığını” bəyan etdiyini bildirir.

Avropa liderləri də bu mövqeni dəstəkləyərək, torpaqların qurban verilməsi ilə əldə ediləcək hər hansı sülhün dayanıqlı olmayacağı fikrini irəli sürüblər. Keir Starmer-in sözləri ilə desək, “ədalətsiz sülh, daha böyük münaqişənin zəminidir”.

Sülh danışıqlarında ən çox sual doğuran məsələ Krım və Donbas bölgələrinin taleyidir. Trump bu bölgələrə xüsusi istinad etmədən “nəzarət bölgələrinin statusu” barədə “dinamiklik” təklif etsə də, bu Rusiyanın işğal etdiyi ərazilərin hüquqi tanınması təhlükəsi yaradır.

The Australian və The Sun bu məsələyə toxunaraq bildirirlər ki, Trump-ın strategiyası Ukraynanın müəyyən əraziləri faktiki olaraq itirməsi hesabına müharibənin dayandırılmasını nəzərdə tuta bilər. Lakin bu, nə Zelenski, nə də Avropa liderləri üçün qəbuledilən deyil.

Bundan əlavə, The Times qeyd edir ki, Ukrayna cəmiyyətində də belə bir güzəştə geniş müqavimət mövcuddur. Sülh müqaviləsində Krım və Donbasın statusu ilə bağlı “boş formulalar” və ya “təxirə salınmış həllər” sadəcə yeni qarşıdurmaların əsasını qoya bilər.

Trump həmçinin bildirdi ki, sülh müqaviləsi yalnız birbaşa Trump–Putin–Zelenski görüşü ilə mümkün ola bilər. Bu təklifin özü belə bir mesaj verir: ABŞ vasitəçi deyil, oyunçudur. Lakin Rusiya tərəfinin bu təşəbbüsə hər hansı müsbət reaksiya verməməsi və Putinin iştirakı ilə bağlı qeyri-müəyyənlik bu ideyanın reallığa çevrilməsi perspektivini zəiflədir.

Putin faktoru və üçtərəfli sammit ehtimalı

Vaşinqtonda keçirilən Trump–Zelenski–Avropa liderləri görüşünün ən çox müzakirə olunan nəticələrindən biri də Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə birbaşa üçtərəfli sammitin keçirilməsi ehtimalı idi. Donald Trump görüşdən sonra verdiyi açıqlamalarda bu ideyanı “real və faydalı” adlandıraraq, “mən olsaydım, sülh 24 saata əldə olunardı” ritorikasını bir daha səsləndirdi. Lakin bu iddialı təklifin arxasında ciddi geosiyasi maneələrin dayandığı da aydındır.

Donald Trump özünü təkcə ABŞ-ın prezidenti deyil, həm də potensial qlobal vasitəçi lider kimi təqdim etməyə çalışır. Onun sülhə yönəlik ritorikasının arxasında dayanan əsas iddia budur: yalnız o, həm Zelenski, həm də Putinlə eyni masa arxasında otura bilər. The Times yazır ki, Trump bu görüşdə “liderlərin lideri” obrazı yaratmaqla həm prezidentlik kampaniyası üçün, həm də dünya miqyasında siyasi statusunu yenidən qurmaq istəyir.

Bu məqsədlə o, üçtərəfli sammit keçirmək ideyasını gündəmə gətirdi və Putinə “açıq dialoqa dəvət” mesajı göndərdi. AP News qeyd edir ki, Trump bu təklifin müharibənin sonlandırılması üçün yeganə “real yol” olduğunu düşünür.

Lakin bu təklifin qarşısında duran ən böyük sual – Putin bu masa arxasına gələcəkmi? – hələ də cavabsızdır. The Australian bildirir ki, Rusiya tərəfi Trump-un təklifinə rəsmi və ya qeyri-rəsmi şəkildə cavab verməyib, Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov isə “belə bir görüşün gündəmdə olmadığını” söyləyib.

Bu susqunluq bir neçə səbəbdən qaynaqlana bilər:

Birincisi, Putin indiki mərhələdə üçtərəfli görüşü qəbul etməklə özünü təzyiq altında göstərə bilər.

İkincisi, Rusiya Trump-ın seçkiyə qədər olan ritorikasına ehtiyatla yanaşır, çünki bu çağırışların gerçəkləşəcəyi və ya dəyişəcəyi hələlik bəlli deyil.

Üçüncüsü, belə bir sammitdə Krım və Donbas məsələsində kompromisə məcbur qalmaq qorxusu mövcuddur.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski üçün də üçtərəfli görüş həm diplomatik fürsət, həm də risk daşıyan siyasi oyun kimi qiymətləndirilir. Bir tərəfdən, bu sammit Ukraynanın beynəlxalq platformada statusunu gücləndirə və siyasi müzakirə meydanını genişləndirə bilər. Digər tərəfdən isə, əgər bu sammit real sülhə yox, yalnız güzəştlər üçün təzyiq vasitəsinə çevrilərsə, o zaman Ukrayna hökuməti daxili və xarici tənqidə məruz qala bilər.

The Guardian qeyd edir ki, Zelenski hələlik bu ideyanı tam dəstəkləmir, lakin “bütün real diplomatik təşəbbüsləri dəyərləndirməyə hazır olduğunu” bəyan edib. Bu isə onun ehtiyatlı, lakin açıq siyasət xəttinə uyğun gəlir.

Trump-ın təklifi bəzi Qərb təhlilçiləri tərəfindən “geosiyasi teatr” kimi qiymətləndirilib. The Sun yazır ki, bu təklif daha çox onun seçki kampaniyasına yönəlmiş PR addımı təsiri bağışlayır. O, sülhə real töhfə verməkdənsə, “sülh gətirən lider” obrazı ilə siyasi dəstək qazanmağa çalışa bilər.

Lakin eyni zamanda bəzi analitiklər bildirirlər ki, bu təşəbbüs istənilən halda Putinlə birbaşa dialoqun başlanması üçün kanal yarada bilər. Bu isə indiki diplomatik tıxacı açmaq üçün minimal da olsa bir fürsət ola bilər.

Avropa liderlərinin yekdil mövqeyi

Vaşinqtonda keçirilən yüksək səviyyəli görüşdə Avropa liderlərinin iştirakı, görüşün yalnız ABŞ və Ukrayna arasında deyil, transatlantik birlik çərçivəsində strateji məsləhətləşmə xarakteri daşıdığını göstərdi. Keir Starmer (Böyük Britaniya), Emmanuel Macron (Fransa), Giorgia Meloni (İtaliya) və Friedrich Merz (Almaniya, müxalifət lideri olsa da, görüşə dəvət edilmişdi) — hər biri öz ölkəsini təmsil etməklə yanaşı, Avropa İttifaqının bütövlükdə yanaşmasını ifadə etdilər.

Avropa liderləri görüş boyu sülh çağırışlarını dəstəkləsələr də, bu sülhün ədalətə əsaslanmalı olduğu tezisini vurğuladılar. Onların ümumi mövqeyi belə ifadə edilə bilər:

“Sülh – təslimiyyət deyil, hüququn bərpasıdır.”

The Guardian yazır ki, Keir Starmer görüşdən sonra çıxışında görüşü “mühüm, açıq və səmimi” adlandırıb və bildirib ki, “Ukrayna sülhə hazırdır, lakin bu sülh yalnız onun ərazi bütövlüyü tanındıqdan sonra mümkün ola bilər.” O, atəşkəs və hərbi dəstəyin davamının zəruriliyini vurğulayıb.

Fransa prezidenti Emmanuel Macron da eyni xətti davam etdirərək, The Times-in məlumatına görə, “Rusiyanın təcavüzünü legitimləşdirən heç bir razılaşmanı qəbul etməyəcəyik” deyə bəyan edib. O, təhlükəsizlik zəmanətlərinin sadəcə söz olaraq qalmaması üçün kollektiv səylərin genişləndirilməsinə çağırıb.

İtaliya baş naziri Giorgia Meloni daha ehtiyatlı danışsa da, Ukraynanın müdafiəsindəki siyasi həmrəyliyi vurğulayıb. The Sun xəbər verir ki, Meloni “Avropa öz təhlükəsizliyini başqasının əli ilə qura bilməz” deyərək həm NATO çərçivəsində, həm də NATO-dan kənar əməkdaşlıq formatlarının mümkünlüyünə işarə edib. Bu, “NATO-suz NATO” modelinin Avropa içindəki rezonansını göstərən mühüm açıqlama idi.

Friedrich Merz isə Almaniyanın yeni liderliyə ehtiyac duyduğunu və Ukrayna məsələsində daha prinsipial mövqe tutmalı olduğunu bildirib. AP News qeyd edir ki, Merz görüş zamanı həm Zelensky, həm də Avropa liderləri ilə eyni xəttdə olduğunu göstərərək, Olaf Scholz hökumətindən daha sərt diplomatik yanaşma tələb edib.

Bu görüş Avropa ilə ABŞ arasında diplomatik sinxronluğun yoxlanması baxımından da əhəmiyyətli idi. Trump-ın əvvəlki prezidentliyi dövründə Avropanın NATO və təhlükəsizlik məsələlərində ABŞ-dan uzaqlaşdırılması qorxusu vardı. Lakin Vaşinqton görüşündə Avropa liderlərinin iştirakı bu qorxunu az da olsa arxa plana keçirdi.

The Australian yazır ki, Avropalı liderlərin Trump-la eyni masa arxasında iştirak etməsi, həm onları mümkün gələcək ABŞ administrasiyasına uyğunlaşdırmaq, həm də öz geosiyasi çəkilərini qorumaq niyyəti daşıyırdı. Bu, “Amerikasız Avropa” ideyasının reallıqdan çox, diplomatik manevr olduğunu göstərir.

Hərçənd liderlərin hamısı ümumən Ukraynanın ərazi bütövlüyünü və sülhə dəstəyi ifadə etdilər, ton və yanaşmalarda fərqlər hiss olunurdu:

Starmer və Macron daha sərt və prinsipial çıxış etdilər.

Meloni və Merz daha praqmatik və dialoqa açıq ritorika nümayiş etdirdilər.

Bu fərqliliklərə baxmayaraq, əsas tezis dəyişməz qaldı: Ukraynanın əraziləri danışıqlar predmeti ola bilməz.

Nəticə: Simvolik uğurmu, yoxsa real irəliləyiş?

Vaşinqtonda keçirilmiş görüş şübhəsiz ki, beynəlxalq diplomatiya üçün diqqətəlayiq bir hadisə oldu. Donald Trump, Volodimir Zelenski və bir sıra Avropa liderlərinin eyni masa arxasında toplanması, Ukrayna münaqişəsinin yalnız hərbi deyil, diplomatik yollarla da həllinin mümkünlüyünə dair ümidləri yenilədi. Lakin görüşdən sonra ortaya çıxan əsas sual budur: bu, real bir irəliləyişin başlanğıcımıydı, yoxsa yalnız simvolik və siyasi mesaj xarakterli bir jest idimi?Görüşün öz mahiyyəti artıq mühüm siqnal idi. Qlobal miqyasda Rusiya ilə bağlı fikir ayrılıqlarının dərinləşdiyi bir dövrdə, ABŞ və Avropa liderlərinin Ukrayna məsələsində ortaq platforma qurması qitələrarası geosiyasi koordinasiyanın rəmzi kimi qiymətləndirilə bilər. Xüsusilə Donald Trump-ın əvvəlki ritorikasından fərqli olaraq bu dəfə Zelenskiyə qarşı tənqiddən uzaq durması, Avropa liderləri ilə daha konstruktiv münasibət nümayiş etdirməsi və təhlükəsizlik zəmanətlərinə açıq olduğunu bəyan etməsi diplomatiyada ton dəyişikliyinə işarə etdi. Bu ritorika, qarşıdakı danışıqlar üçün daha uyğun və elastik mühitin yarandığını göstərdi.

Eyni zamanda, sülh və təhlükəsizlik məsələlərinin açıq şəkildə müzakirə olunması — xüsusilə Trump-ın “üçtərəfli sammit” ideyası, Zelenskınin “ərazi bütövlüyü” prinsipində israrı və Avropa liderlərinin güzəşt tanımayan dəstək ritorikası — bu münaqişənin yalnız döyüş meydanında deyil, diplomatik masada da müzakirə olunacağını göstərdi.

Bununla belə, bu optimistik ritorikanın arxasında real irəliləyişlərə dair ciddi boşluqlar qalırdı. Ən mühüm məqamlardan biri odur ki, təhlükəsizlik zəmanətləri, atəşkəs və sülh müqaviləsi kimi həyati əhəmiyyət daşıyan məsələlərdə konkret hüquqi və siyasi mexanizmlər təqdim olunmadı. Trump-ın dilə gətirdiyi “NATO-suz NATO” modeli yalnız ümumi niyyət kimi səsləndi və hələlik strukturlaşdırılmış planla müşayiət olunmadı.

Eyni zamanda, Putin amili bu görüşün önəmli çatışmazlıqlarından biri kimi qaldı. Trump-ın irəli sürdüyü üçtərəfli sammit təşəbbüsü onun iştirakı ilə reallaşa bilərdi, lakin Moskva bu təklifə açıq cavab vermədi. Beləliklə, münaqişənin əsas tərəflərindən birinin prosesdən kənarda qalması, təhlükəli qeyri-müəyyənlik atmosferi yaratdı.

Daha bir ciddi məhdudiyyət isə güzəşt məsələsindəki ziddiyyətlərdir. Sülh müqaviləsinin mümkün konturlarında Krım və Donbasın statusu ilə bağlı mövcud olan fikir ayrılığı kəskin idi. Trump “reallıqlarla üzləşərək” daha praqmatik yanaşmaya üstünlük verməyə çağırsa da, Zelenski və Avropa liderləri ərazi güzəştlərini keçilməz qırmızı xətt olaraq təyin etdilər.

Nəticə etibarilə, Vaşinqton görüşü siyasi ritorikanın yumşaldığı, diplomatik kanalın açıq qaldığı, lakin real və davamlı razılaşmaların hələ uzaqda olduğu bir mərhələni təmsil edir. Bu, nə tam uğur idi, nə də tam uğursuzluq — bu, diplomatiyanın simvolik qapısının yenidən aralandığı, lakin hələlik keçilməmiş bir qapı idi.

 

Əli Qədimov,hüquqşünas,

 müstəqil tədqiqatçı

Yenifikir.media

📧 info@yenifikir.media
📞 +994 55 977 79 81 (WhatsApp)