Cənubi Qafqaz son onilliklərdə həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan strateji əhəmiyyətini daha da artırmış, xüsusilə Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişdiyi mühüm bir tranzit məkanına çevrilmişdir. Bu regionun geo-iqtisadi potensialı, yalnız enerji resurslarının ixracı ilə deyil, həm də beynəlxalq yükdaşımalarının optimallaşdırılması və qlobal ticarət marşrutlarının şaxələndirilməsi ilə birbaşa bağlıdır. Bu kontekstdə irəli sürülən “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) təşəbbüsü, sülh və əməkdaşlıq prosesini iqtisadi inteqrasiya ilə möhkəmləndirməyi hədəfləyən kompleks bir platforma kimi diqqət çəkir.
TRIPP-in effektiv fəaliyyəti üçün ən mühüm hüquqi-institusional elementlərdən biri vahid, şəffaf və proqnozlaşdırıla bilən tranzit və gömrük rejiminin yaradılmasıdır. Tarixi təcrübə göstərir ki, beynəlxalq dəhlizlərdə malların sərbəst, təhlükəsiz və sürətli hərəkəti üçün hüquqi təminatların mövcudluğu həm investorların etimadını, həm də tərəfdaş ölkələrin qarşılıqlı iqtisadi asılılığını gücləndirir.
Mövcud reallıqlar nəzərə alındıqda, Cənubi Qafqazda tətbiq ediləcək tranzit və gömrük rejimi, təkcə milli qanunvericiliklərin uyğunlaşdırılması deyil, həm də Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) “Tranzit azadlığı” prinsipi (GATT 1947, Maddə V), TIR Konvensiyası (Customs Convention on the International Transport of Goods under Cover of TIR Carnets,1975), CMR Konvensiyası (Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road, 1956) və Ümumdünya Gömrük Təşkilatının (WCO) Data Model standartları kimi beynəlxalq sənədlərlə uyğunlaşdırılması məqsədəuyğundur.
Bu yazıda Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP) çərçivəsində tranzit və gömrük rejiminin optimal hüquqi modelinin necə ola biləcəyini araşdıracağıq.
TRIPP-in tranzit və gömrük konsepsiyası
“Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) təşəbbüsünün uğurlu və uzunmüddətli həyata keçirilməsi üçün tranzit və gömrük mexanizmlərinin vahid, elmi əsaslı konseptual baza üzərində qurulması strateji baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Belə bir baza həm beynəlxalq hüququn mövcud norma və prinsiplərinə uyğunluğu, həm də Cənubi Qafqazın özünəməxsus geosiyasi və iqtisadi reallıqlarını nəzərə alan çevik yanaşmanı tələb edir.
TRIPP çərçivəsində formalaşacaq tranzit və gömrük sistemi üç əsas istiqamət üzərində inkişaf etdirilə bilər: hüquqi uyğunlaşdırma, texnoloji-hibrid inteqrasiya və təhlükəsizlik–azadlıq balansı. Hüquqi uyğunlaşdırma mərhələsində iştirakçı dövlətlərin milli qanunvericiliyinin Ümumdünya Ticarət Təşkilatının qaydaları, TIR Konvensiyası (1975), CMR Konvensiyası (1956) və digər beynəlxalq müqavilələrlə uyğunlaşdırılması məqsədəuyğundur. Bu proses tranzit azadlığını təmin edən çoxtərəfli normativ sənədin qəbulunu və onun icrasına nəzarət funksiyasını həyata keçirəcək TRIPP Gömrük və Tranzit Şurasının yaradılmasını da əhatə edə bilər. Bütün iştirakçı ölkələrdə tanınan vahid “Tranzit Lisenziyası” sistemi isə biznes subyektləri üçün daha sabit və proqnozlaşdırıla bilən mühit formalaşdırar.
Texnoloji-hibrid inteqrasiya çərçivəsində gömrük əməliyyatlarının “TRIPP Digital Customs Hub” adlı vahid rəqəmsal platforma üzərindən idarə olunması nəzərdə tutula bilər. Bu platforma sənəd dövriyyəsini tam elektronlaşdırar, “bir pəncərə” prinsipi ilə idxal, ixrac və tranzit prosedurlarını eyni sistemdə birləşdirər. Avtomatik Risk İdarəetmə Sistemi (ARIS) vasitəsilə yalnız yüksək riskli yüklərin fiziki yoxlanması, GPS və blockchain texnologiyaları ilə yüklərin fasiləsiz izlənməsi logistikanın səmərəliliyini artırar və sərhəd-keçid məntəqələrində gözləmə müddətini minimuma endirər.
Təhlükəsizlik–azadlıq balansının qorunması isə modelin davamlılığı üçün vacibdir. Bu çərçivədə yüksək texnoloji skanerlər, real vaxt məlumat mübadiləsi və qabaqcıl analiz alətləri ilə dəstəklənən sərhəd təhlükəsizliyi protokolları tətbiq olunur. Etibarlı daşıma şirkətləri üçün “ağ siyahı” akkreditasiya modeli minimal yoxlama rejimi və sürətli keçid imkanı təqdim edir. Eyni zamanda, nəzarət prosedurlarının beynəlxalq insan hüquqları standartlarına uyğun icrası yükdaşımalarında ayrı-seçkiliyin qarşısını alır.
Beləliklə, TRIPP-in tranzit və gömrük konsepsiyası yalnız ticarət və yükdaşımaların optimallaşdırılmasına deyil, həm də region ölkələri arasında hüquqi uyğunlaşdırma, texnoloji tərəqqi və qarşılıqlı etimadın möhkəmləndirilməsinə xidmət edən strateji əməkdaşlıq platforması kimi çıxış edə bilər.
Tranzit rejiminin əsas prinsipləri
TRIPP çərçivəsində nəzərdə tutulan tranzit rejimi yalnız texniki prosedurlar toplusu kimi deyil, həm də beynəlxalq hüquq normalarını, iqtisadi səmərəliliyi və regional sabitliyi bir araya gətirən strateji mexanizm kimi formalaşdırıla bilər. Bu sistemin uğurlu tətbiqi üçün əsas istiqamətlər kimi tranzit azadlığı, gömrük rüsumlarının optimallaşdırılması, sürətli keçid və prosedur sadəliyi, təhlükəsizlik-nəzarət balansı və ekoloji davamlılıq ön plana çıxır.
Tranzit azadlığı, beynəlxalq hüquqi baza ilə möhkəmləndirilərək 1947-ci il GATT-ın V maddəsi, 1965-ci il Nyu-York Konvensiyası (Convention on Transit Trade of Land-locked States, New York, 1965) və 1975-ci il TIR Konvensiyası kimi sənədlərdə təsbit edilmiş prinsiplərə əsaslanır. Bu hüquqi çərçivə diskriminasiya edilməməsi və tranzit axınının davamlılığını təmin edən normaları müəyyənləşdirir ki, bununla da marşrutdan istifadə edən dövlətlərin siyasi münasibətlərindən asılı olaraq əsassız məhdudiyyətlərin tətbiqinin qarşısı alınır. Nəticədə bütün iştirakçı ölkələrin iqtisadi subyektləri TRIPP dəhlizindən bərabər şərtlərlə faydalanmaq imkanı qazanır.
Gömrük rüsumlarının minimumlaşdırılması, “tranzitdən gəlir yox, həcmdən gəlir” yanaşması ilə iqtisadi potensialın artırılmasına yönəlir. Yüksək tariflər əvəzinə, malların dövriyyə həcmi artırılaraq ümumi iqtisadi fayda yüksəldilə bilər. Bununla yanaşı, iştirakçı dövlətlər arasında vahid və proqnozlaşdırıla bilən tarif siyasəti tətbiq olunur, aşağı rüsum siyasəti isə infrastruktur inkişafını stimullaşdıran qarşılıqlı investisiya mexanizmləri ilə dəstəklənir.
Sürətli keçid və prosedur sadəliyi üçün gömrük əməliyyatlarında sənəd tələbinin minimuma endirilməsi, yük hərəkətindən əvvəl elektron bəyannamələrin təqdim edilməsi və bütün ölkələrdə prosedurların format, dil və texniki tələblər baxımından harmonizasiya edilməsi nəzərdə tutulur.
Təhlükəsizlik və nəzarət balansı risk əsaslı yoxlama yanaşması ilə qorunur. Yüklərin yalnız yüksək riskli kateqoriyaları fiziki yoxlamadan keçirilir, TRIPP iştirakçıları arasında real vaxt rejimində məlumat mübadiləsi həyata keçirilir və bütün yoxlama prosedurları şəffaflıq, bərabərlik və hüquqi proqnozlaşdırıla bilmə prinsiplərinə uyğun icra olunur.
Ekoloji davamlılıq prinsipi çərçivəsində az emissiyalı nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi üçün stimullar tətbiq edilir, logistika mərkəzləri və dəmir yolu xətləri ekoloji standartlara uyğun inşa olunur, rəqəmsal sənəd dövriyyəsi ilə kağız istifadəsi minimuma endirilərək karbon izi azaldılır.
Bu yanaşmalar birgə şəkildə TRIPP tranzit rejimini sürətli, təhlükəsiz, iqtisadi baxımdan səmərəli və ekoloji cəhətdən davamlı regional nəqliyyat sisteminə çevirə bilər.
Gömrük prosedurlarının dizaynı
TRIPP çərçivəsində gömrük prosedurlarının dizaynı, yalnız malların sərhədlərdən keçidini asanlaşdıran texniki sistem deyil, həm də ticarətin sürətli və təhlükəsiz şəkildə aparılmasını təmin edən strateji idarəetmə mexanizmi kimi formalaşa bilər. Bu model, sürətli və səmərəli yük axınını qorumaqla yanaşı, təhlükəsizlik, vergi yığımı və hüquqi nəzarət funksiyalarını da təmin etməyə yönəlir. Uğurlu tətbiq üçün beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmış, rəqəmsal əsaslı və risk yönümlü idarəetmə yanaşması əsas götürülür.
Harmonizasiya və standartlaşdırma mərhələsində prosedurların Dünya Gömrük Təşkilatının Harmonized System və SAFE Framework prinsiplərinə uyğunlaşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. TRIPP iştirakçıları üçün gömrük bəyannamələrinin formatı, kodlaşdırma sistemi və sənəd tələbləri vahid regional standart əsasında hazırlanır. Elektron interfeyslərin ən azı üç işçi dili dəstəkləməsi kommunikasiya və sənəd dövriyyəsində dil baryerlərinin minimuma endirilməsinə xidmət edir.
Rəqəmsallaşdırılmış gömrük sistemi e-bəyannamə platforması üzərindən əvvəlcədən bəyannamə təqdim olunmasına imkan yaradır ki, bu da sərhəd-keçid məntəqələrində əməliyyat müddətini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Blokçeyn texnologiyasının tətbiqi yüklərlə bağlı məlumatların dəyişdirilməz, şəffaf və izlənilə bilən şəkildə saxlanmasına şərait yaradır. Avtomatik təsdiq mexanizmi isə risk kateqoriyasına daxil olmayan yüklərin fiziki yoxlamadan keçmədən sürətli hərəkətini təmin edə bilər.
Risk əsaslı yoxlama modeli süni intellekt və məlumat analitikası vasitəsilə yük, daşıyıcı və marşrut üzrə risk səviyyəsinin hesablanmasına əsaslanır. Bu sistemdə yüklərin yalnız az bir faizi fiziki baxışdan keçirilir, qalan hissəsi sənəd üzərindən yoxlanılır. Müxtəlif dövlət qurumlarının – polis, sərhəd xidməti və gömrük orqanlarının – vahid məlumat bazasında inteqrasiyası da prosesin effektivliyini artırır.
“Bir pəncərə” mexanizmi bütün icazə və yoxlama proseslərini vahid interfeys üzərindən apararaq təkrar prosedurlara ehtiyacı aradan qaldıra bilər. Sanitariya, fitosanitar və təhlükəsizlik icazələrinin eyni platformadan verilməsi, koordinasiya olunmuş yoxlama və real vaxtda yük statusunun izlənməsi biznes subyektlərinə əhəmiyyətli üstünlüklər gətirir.
Təhlükəsizlik və uyğunluq istiqamətində elektron möhürlər, GPS izləmə cihazları və insident hesabat sistemləri tətbiq oluna bilər. Etibarlı operator statusu alan daşıyıcılara sürətli keçid imtiyazlarının verilməsi həm uyğunluğun təşviqi, həm də prosesin optimallaşdırılması baxımından mühüm addım olar.
Şəffaflıq və hesabatlılıq prinsipləri çərçivəsində tranzit həcmləri, keçid vaxtları və yoxlama göstəriciləri üzrə açıq statistika ictimaiyyətə təqdim olunur. Korrupsiyanın qarşısını almaq üçün bütün ödənişlər rəqəmsal şəkildə həyata keçirilir, nağd əməliyyatlara isə yol verilmir. Bundan əlavə, TRIPP gömrük əməliyyatlarının beynəlxalq müstəqil auditdən keçirilməsi sistemi davamlı olaraq optimallaşdırmağa və etimadı gücləndirməyə imkan verər.
Beləliklə, TRIPP çərçivəsində gömrük prosedurlarının dizaynı, sürət, təhlükəsizlik, şəffaflıq və ekoloji davamlılıq balansını qoruyan, rəqəmsal və standartlaşdırılmış bir platforma üzərində qurularaq, regional ticarətin dayanıqlı inkişafına mühüm töhfə verə bilər.
Təhlükəsizlik və nəzarət mexanizmləri
TRIPP-in uğuru təkcə tranzit və gömrük prosedurlarının səmərəli işləməsindən deyil, eyni zamanda marşrut boyu təhlükəsizlik və hüquqi nəzarətin fasiləsiz şəkildə təmin olunmasından qaynaqlanır. Təhlükəsizlik yanaşması kompleks xarakter daşıyaraq fiziki infrastrukturun gücləndirilməsi, rəqəmsal müdafiə tədbirləri və hüquqi çərçivənin dayanıqlılığı ilə dəstəklənə bilər.
Fiziki təhlükəsizlik baxımından sərhəd-keçid məntəqələrinin müasir texnologiyalarla — 24/7 nəzarət kameraları, rentgen skanerləri, avtomatik nömrə tanıma sistemləri ilə təchiz olunması yük hərəkətində şəffaflığı artırar. Yüklərin müvəqqəti saxlanıldığı zonalar perimetr mühafizəsi, giriş-çıxış nəzarəti və işıqlandırma sistemləri ilə qorunaraq risklərin azalmasına şərait yarada bilər. Marşrutun həssas hissələrində birgə patrul xidməti təhlükəsizliyin operativ təmininə xidmət edər.
Rəqəmsal təhlükəsizlik sahəsində e-bəyannamə və gömrük idarəetmə sistemlərinin ISO/IEC 27001 kimi beynəlxalq informasiya təhlükəsizliyi standartlarına uyğun qurulması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlumatların ötürülməsi və saxlanması proseslərində TLS/SSL protokolları vasitəsilə təhlükəsiz rabitə kanallarının yaradılması, AES-256 kimi yüksək səviyyəli şifrələmə alqoritmlərinin tətbiqi və süni intellekt əsaslı anomaliya aşkarlama texnologiyalarının istifadəsi saxta bəyannamələr, yük manipulyasiyası və digər təhlükəsizlik risklərinin vaxtında müəyyən olunmasına şərait yaradır.
“Etibarlı Operator” proqramı isə təhlükəsizlik mədəniyyətini möhkəmləndirən bir mexanizm rolunu oynaya bilər. Müəyyən standartlara cavab verən daşıyıcı və logistika şirkətlərinə AEO statusunun verilməsi, onlara sürətli keçid imtiyazlarının tanınması və illik təhlükəsizlik yoxlamaları ilə davamlı monitorinq, həm əməliyyat səmərəliliyini, həm də təhlükəsizlik səviyyəsini artırar.
Risk əsaslı təhlükəsizlik yoxlamaları çərçivəsində tranzit yüklərinin ölkə, daşıyıcı və mal növünə görə risk profillərinin hazırlanması, yüksək riskli yüklərin fiziki baxışdan keçməsi, digərlərinin isə sənəd və elektron izləmə ilə yoxlanması, resursların daha məqsədyönlü istifadəsinə şərait yarada bilər. Real vaxt izləmə məlumatlarının regional nəzarət mərkəzlərinə ötürülməsi koordinasiyanı gücləndirər.
Regional təhlükəsizlik koordinasiyası isə TRIPP çərçivəsində strateji önəm daşıya bilər. Qaçaqmalçılıq, terrorizm və qeyri-qanuni ticarət risklərinə qarşı birgə əməliyyat planlarının hazırlanması, real vaxt məlumat paylaşım platformasının yaradılması və insidentlərin operativ həlli üçün ortaq hüquqi komissiyanın fəaliyyəti, marşrutun bütövlükdə təhlükəsizliyini möhkəmləndirən əsas vasitələrdən biri olar.
Mübahisələrin həlli
TRIPP marşrutu kimi regional və beynəlxalq tranzit sistemlərində hüquqi sabitlik və qarşılıqlı etimadın möhkəmlənməsi, dayanıqlı ticarət axınının əsas sütunlarından biridir. Səmərəli mübahisə həlli mexanizmləri yalnız mövcud problemləri aradan qaldırmaq üçün deyil, həm də potensial risklərin qarşısını almaq və əməkdaşlıq mədəniyyətini gücləndirmək üçün mühüm vasitə rolunu oynaya bilər. Burada məqsəd tranzit əməliyyatlarının fasiləsizliyini qorumaq, hüquqi qeyri-müəyyənliyi minimuma endirmək və tərəflər arasında uzunmüddətli etimadı təmin etməkdir.
Xüsusi Tranzit Arbitraj Palatası (TAP) TRIPP çərçivəsində ixtisaslaşmış, neytral və sürətli qərar qəbul edən bir qurum kimi fəaliyyət göstərə bilər. Yalnız tranzit, gömrük və marşrut təhlükəsizliyi ilə bağlı mübahisələrə baxan bu struktur, beynəlxalq ticarət, gömrük hüququ, logistika və regional siyasət üzrə təcrübəyə malik müstəqil arbitr heyəti ilə gücləndirilə bilər. Palatanın neytral ölkədə yerləşməsi, onlayn iclas imkanları və qərarların qarşılıqlı tanınma protokolu ilə icrası, həm hüquqi, həm də siyasi sabitliyi möhkəmləndirə bilər.
Sürətli qərar mexanizmləri ticarət axınının dayanmasının qarşısını alan çevik alət kimi çıxış edə bilər. Təcili mübahisələr üzrə qərar müddətinin maksimum 30 günlə məhdudlaşdırılması, müvəqqəti tədbirlərin dərhal tətbiqi, onlayn sənəd mübadiləsi və sadələşdirilmiş sübut tələbləri əməliyyat səmərəliliyini artırar. Bu yanaşma, texnoloji həllərlə dəstəklənən çevik hüquqi müdaxilə nümunəsi kimi regional əməkdaşlığa töhfə verə bilər.
Beynəlxalq hüquqa uyğun koordinasiya TRIPP mexanizmlərinin etibarlılığını daha da gücləndirə bilər. WTO Ticarət Asanlaşdırılması Anlaşması (TFA) və onun mübahisələrin həlli (DSM) prosedurlarına riayət, UNCITRAL Arbitraj Qaydalarının tətbiqi, həmçinin mövcud ikitərəfli və çoxtərəfli tranzit/gömrük sazişləri ilə inteqrasiya, sistemin beynəlxalq hüquqi standartlara tam uyğunluğunu təmin edir. Bundan əlavə, mübahisə yaranmazdan əvvəl mediator komissiyalar vasitəsilə dialoqu təşviq edən preventiv diplomatiya yanaşması, TRIPP çərçivəsində uzunmüddətli sabitliyin və iştirakçılar arasında qarşılıqlı etimadın qorunmasına xidmət edir.
İnteqrasiya və uyğunlaşdırma
TRIPP-in tranzit və gömrük rejiminin dayanıqlı uğuru, yalnız effektiv hüquqi mexanizmlərin işləməsi ilə deyil, həm də regional və beynəlxalq sistemlərlə ahəngdar inteqrasiyanın təmin olunması ilə mümkün ola bilər. Bu yanaşma, həm paralel və ziddiyyətli qaydaların qarşısını almağa, həm də iştirakçı ölkələr üçün əməliyyat və hüquqi uyumluluğu ən yüksək səviyyədə qorumağa xidmət edər.
Regional inteqrasiya, TRIPP-in mövcud ticarət dəhlizləri ilə rəqabət deyil, qarşılıqlı əməkdaşlıq əsasında inkişafını təmin edir. TRACECA, Lapis Lazuli, Şimal–Cənub və Orta Dəhliz kimi marşrutların logistika standartları və sənəd formatları ilə uyğunlaşdırılması, marşrutlar arasında sinerji yaradaraq tranzit şəbəkəsinin effektivliyini artıra bilər. Bununla yanaşı, Avrasiya İqtisadi İttifaqı, GUAM və digər regional ittifaqların gömrük standartlarının nəzərə alınması, sistemin çevikliyini və inklüzivliyini artırır. İkitərəfli tranzit və gömrük müqavilələrinin TRIPP protokollarına uyğun yenilənməsi isə hüquqi harmoniyanı möhkəmləndirir və iştirakçı ölkələr arasında prosedur uyumluluğunu təmin edər.
Beynəlxalq hüquqi uyğunluq TRIPP-i qlobal ticarət sisteminə rəvan şəkildə inteqrasiya edə bilər. WTO Ticarətin Asanlaşdırılması Anlaşmasının prinsiplərinə, WCO-nun Kyoto Konvensiyasına və BMT-nin mühüm nəqliyyat konvensiyalarına — UNCLOS (1982), TIR Konvensiyası (1975) və CMR Konvensiyasına (1956) uyğunluq, həm beynəlxalq etimadı, həm də əməliyyat şəffaflığını gücləndirə bilər.
Texnoloji inteqrasiya TRIPP-in rəqəmsal gücünü formalaşdıran əsas sütunlardan biridir. Vahid e-gömrük platforması ilə bütün iştirakçı ölkələrin gömrük orqanlarının real vaxtda əlaqələndirilməsi, blokçeyn texnologiyası ilə sənədlərin dəyişilməzliyinin təmin olunması və GPS/IoT əsaslı izləmə sistemləri ilə tranzit marşrutlarının şəffaf nəzarəti, prosesləri həm sürətli, həm də təhlükəsiz edər.
İnstitusional uyğunlaşdırma isə bu sistemin davamlı koordinasiyasını təmin edər. Gömrük, nəqliyyat və iqtisadiyyat sahələrindən nümayəndələrdən ibarət TRIPP Koordinasiya Şurasının yaradılması, iştirakçı ölkələrin normativ sənədlərinin TRIPP standartlarına uyğunlaşdırılması və TAP qərarlarının regional və beynəlxalq hüquq çərçivələrinə inteqrasiyası, mexanizmin uzunmüddətli sabitliyinə zəmin yaradar.
Risklər və çağırışlar
TRIPP-in tranzit və gömrük rejimi nəzəri olaraq yüksək səviyyədə inteqrasiya və asanlaşdırma məqsədini daşısa da, praktiki mərhələdə siyasi, hüquqi, iqtisadi və texnoloji müstəvilərdə müəyyən risklər və çağırışlarla üzləşə bilər. Bu amillərin vaxtında müəyyənləşdirilməsi və qabaqlayıcı tədbirlərlə idarə olunması, layihənin uzunmüddətli sabitliyini və etibarlılığını qorumağa imkan verər.
Geosiyasi dinamikalar — Böyük güclər (ABŞ, Rusiya, Çin, Aİ) arasında Cənubi Qafqaz üzərində rəqabət, regional münaqişələr və sərhəd problemləri, habelə sanksiya riskləri marşrutun neytrallığı və təhlükəsizliyi üçün həssas məqamlar yarada bilər.
Hüquqi və normativ uyumluluq — Fərqli gömrük və tranzit qaydaları, beynəlxalq hüquqla ziddiyyət ehtimalları və icraedici orqanlar arasında koordinasiya boşluqları TRIPP standartlarının tətbiqini ləngidə bilər.
İqtisadi və maliyyə sabitliyi — İnfrastruktur yatırımlarının qeyri-bərabərliyi, yüksək texnologiya tətbiqi üçün tələb olunan ilkin kapital və alternativ marşrutların rəqabəti yük axınlarına təsir göstərə bilər.
Texnoloji və təhlükəsizlik idarəetməsi — E-gömrük və blokçeyn sistemlərinə qarşı kiberhücumlar, yük təhlükəsizliyi riskləri və məlumat mühafizəsi məsələləri əməliyyat davamlılığını təhlükə altına qoya bilər.
Sosial və ekoloji məsuliyyət — Əmək hüquqlarının qorunması, ekoloji təsirlərin azaldılması və yerli icmaların layihəyə inamının gücləndirilməsi, TRIPP-in yalnız iqtisadi deyil, sosial legitimliyini də möhkəmləndirər.
Yekun təkliflər
TRIPP-in Cənubi Qafqaz və qlobal tranzit sistemində uğurlu tətbiqi, yalnız texniki-modernizasiya və hüquqi harmonizasiya ilə deyil, həm də davamlı siyasi iradə və regional etimad mühitinin formalaşdırılması ilə bağlıdır. Layihənin uzunmüddətli dayanıqlılığı üçün hüquqi, texnoloji, təhlükəsizlik, iqtisadi və diplomatik sahələrdə koordinasiyalı addımların atılması əhəmiyyətlidir.
İqtisadi davamlılığın təmin edilməsi üçün gömrük tariflərinin və qeyri-tarif baryerlərinin minimuma endirilməsi, xarici sərmayənin cəlbi üçün vergi güzəştləri və hüquqi təminatlar, həmçinin dövlət-özəl tərəfdaşlıq (PPP) modelləri vasitəsilə uzunmüddətli maliyyələşmə imkanlarının yaradılması ön plana çıxır. Diplomatik müstəvidə TRIPP-in siyasi neytrallığının qorunması, onun iqtisadi əməkdaşlıq platforması kimi təqdim edilməsi, yerli əhali və biznes dairələri üçün maarifləndirici kampaniyaların aparılması, eyni zamanda Rusiya, İran, Çin və Avropa İttifaqı ilə çoxtərəfli əməkdaşlıq formatlarının inkişaf etdirilməsi tövsiyə olunur.
Bütün bu istiqamətlərin paralel şəkildə həyata keçirilməsi TRIPP-in yalnız texniki baxımdan deyil, həm də siyasi və sosial müstəvidə dayanıqlı bir regional tranzit və gömrük sistemi kimi formalaşmasına şərait yarada bilər. Layihənin uğuru, tərəflər arasında qarşılıqlı etimadın gücləndirilməsi və geosiyasi risklərin minimuma endirilməsi ilə birbaşa əlaqəlidir.
Əli Qədimov,müstəqil tədqiqatçı
Yenifikir.media
© Yenifikir.media
Arzu, təklif və şikayətlərinizi bizə bildirin