Tarixi geriyə sarıyanda görürük ki, zaman özü də dəyişkən olub. İnsanlar bir vaxtlar onun ritminə uyğun yaşayırdılar. Günəşin və Ayın dövrləri həyatın bütün tərəflərini müəyyən edirdi. Sonra isə sistemlər gəldi, təqvimlər hazırlandı və birdən-birə 13-cü ay yox oldu. Bəs bu, sadəcə təbii proses idi, yoxsa qəsdən “təmizlənmiş” tarix? Çoxumuz buna fikir vermirik, amma məsələ təkcə təqvimlə bağlı deyil; daha dərin mənaları da var.Qədim insanlar Ay və Günəşin dövrlərini izləyərək həyatı planlayırdılar. Amma Ay ili ilə Günəş ili arasında təxminən 11 günlük fərq vardı. Bu kiçik fərq ildən-ilə yığılır, təqvimləri qarışdırırdı. Ona görə də qədimdə hər bir neçə ildən bir 13-cü ay əlavə olunurdu. Bu, təbiətlə hesablaşmanın bir yoluydu.Qədim türk təqvimi də 13 aydan ibarət idi. Hər ay təxminən 28 gün çəkir, ilin sonunda əlavə bir ay – İkinci Bairam – ilin tarazlığını qoruyurdu. Ayların adları və mənaları isə öz-özlüyündə bir poeziya idi:Bairam – ilin başlanğıcı, bayram (Martın sonu – Aprel)Saban – əkin hazırlığı, torpaq işləmə (Aprel – May)Umay – doğum, məhsuldarlıq (May – İyun)Oçak – ailə, ev və ocaq (İyun – İyul)Alp – igidlik, mübarizə (İyul – Avqust)Tegin – gənclik və öyrənmə (Avqust – Sentyabr)Yel – külək, fırtına (Sentyabr – Oktyabr)Kara – qaranlıq, soyuq, ehtiyat (Oktyabr – Noyabr)Ak – təmizlik, işıq, məhsul (Noyabr – Dekabr)Bögü – ruhani təmizlənmə, dualar (Dekabr – Yanvar)Kür – su, çay işləri (Yanvar – Fevral)Ayaz – qışın sərtliyi, istirahət (Fevral – Mart)İkinci Bairam – ilin tarazlığını qoruyan əlavə ay (təxminən Mart)Bu adlar göstərir ki, təqvim yalnız vaxtı deyil, həyatın özünü, təbiət dövrlərini, insan əməyini və inancını əks etdirirdi. Hər ay müəyyən bir fəaliyyəti, bir dəyəri simvolizə edirdi. İndiki Qriqorian təqvimində isə aylar rəqəmlərə və ya Roma tanrılarının adlarına əsaslanır; təbiətlə bir əlaqəsi yoxdur.Sonra Günəş əsaslı Qriqorian təqvimi gəldi və 13-cü ay rəsmi olaraq ləğv edildi. Səbəb? Dövlət idarəçiliyi üçün 12 aylıq sistem daha rahat idi: vergilər, bayramlar, hərbi xidmət hamısı buna uyğunlaşdırıldı. Beləcə, bir ay sanki “yox” oldu. Amma təsadüfi deyildi. Bu, vaxtın standartlaşdırılması və təbiətdən uzaqlaşmaq üçün atılmış addım idi. İnsanlardan bir parçanı – təbii vaxt anlayışını və onun ritmini – aldılar.Maraqlıdır ki, 13-cü aya təqvimdə yer olmasa da, o, bir şəkildə geri qayıtdı: 13-cü maaş olaraq. İndi çox şirkət və dövlət qurumu işçilərinə ilin sonunda əlavə ödəniş verilir və ona 13-cü maaş deyirlər. Amma bu, zamanın mənasını əvəz edə bilərmi? İkinci Bairamın, Umayın, Bögünün ruhunu bir maaş çekinə sığışdırmaq olarmı?Əsas məsələ budur: dövlət pulu idarə edir, təbiət isə vaxtı. Dövlət istədiyi an əlavə maaş verə bilər, amma heç bir sistem bizə bir ayı, onun mənasını və təbiətlə olan əlaqəmizi geri qaytara bilməz. 13-cü maaş əlavə gəlir mənbəyi ola bilər, amma onun ardında itirilmiş bir vaxt, bir mədəniyyət və təbii həyat anlayışı dayanır. Çünki vaxt puldan daha dəyərlidir – bunu heç vaxt unutmayaq və vaxtımızı dəyərli keçirək.
İlkin Hüseynov
© Yenifikir.media
Arzu, təklif və şikayətlərinizi bizə bildirin